Cissus quadrangularis: egzotyczna roślina lecznicza

Zdeňka Navrátilová

Rod Cissus obejmuje około 300 gatunków, zazwyczaj są to zdrewniałe pnącza z owijającymi się wąsami lub wyprostowane krzewy. Należą do rodziny winorośli (Vitaceae). Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny pokojowe – np. Cissus adenopoda Sprague, C. striata Ruiz et Pav. C. antartica Vent. i C. rhombifolia Vahl. Rośliny z rodzaju Cissussą czasami określane jako żumen (Hieke, 2003).

Również w rodzinie winoroślowych można znaleźć rośliny sukulentne. Należy do nich np. gatunek Cissus quadrangularis L., znany również pod synonimem Cissus cactiformis Gilg. Te rośliny o dziwacznym wyglądzie mają czworokątne (quadrangularis = czworokątne) sukulentne, wyraźnie spłaszczone łodygi, które w naturze rosną zwisając lub porastają otaczającą roślinność. W okresie suszy liście opadają, a fotosyntezę zapewnia zielony łodyga. Rośliny kwitną drobnymi białymi kwiatami, które są ułożone w kwiatostanach kolczastych (Ježek i Kunte, 2005). Cissus quadrangularis rośnie w suchych regionach Azji i Afryki (Williamson, 2003). Czasami roślinę tę można spotkać w kolekcjach sukulentów.

Roślina ta jest interesująca nie tylko ze względu na swój wygląd, ale także ze względu na szereg właściwości leczniczych. Dlatego od dawna jest stosowana w medycynie ludowej do leczenia infekcji, hemoroidów, dolegliwości menstruacyjnych, wzdęć, zaparć, astmy, szkorbutu oraz w celu przyspieszenia gojenia złamań (Chidambaran i Carani Venkatraman, 2010). Roślina znana jest również pod nazwą Bone Setter, dzięki swojemu leczniczemu działaniu na kości. Do celów leczniczych wykorzystuje się nadziemną część rośliny (Mishra et al., 2010).

Składniki

W roślinach wykryto szereg składników: flawonoidy, triterpenoidy, pochodne stilbenu (quadranguliny A, B i C), resweratrol, piceatannol, pallidol, perthenocissin, fitosterole (-sitosterol), -amyrin i -amyron (Mishra et al., 2010; Panthong et al., 2007; Williamson, 2003). Rośliny mają również stosunkowo wysoką zawartość witaminy C, karotenu i wapnia (Oben et al., 2006).

Działanie przeciw osteoporozie

Dużym zainteresowaniem cieszy się zwłaszcza działanie ekstraktu Cissus quadrangularis przeciw osteoporozie, która stanowi obecnie poważny problem medyczny. Dlatego też prowadzonych jest wiele badań dotyczących działania przeciw osteoporozie ekstraktu CQ.

U samic szczurów z osteoporozą wywołaną usunięciem jajników badano działanie ekstraktu CQ przez okres 3 miesięcy. Po podaniu CQ nastąpił wzrost masy kości udowej, zmniejszenie aktywności osteoklastów i wzrost aktywności osteoblastów. Działanie to przypisuje się fitosterolom zawartym w roślinie. Ekstrakt CQ wydaje się zatem potencjalnym kandydatem do leczenia i zapobiegania osteoporozie pomenopauzalnej (Potu et al., 2009). Ekstrakt CQ wpływa na proliferację i różnicowanie ludzkich osteoblastów oraz mineralizację macierzy kostnej (Muthusami et al., 2011). CQ działa również profilaktycznie przeciwko osteoporozie wywołanej leczeniem kortykosteroidami (Mishra et al., 2010).

Od dawna znany jest wpływ CQ na przyspieszenie leczenia złamań (Sen et al., 1966). W eksperymentach na psach stwierdzono przyspieszenie gojenia złamań po zastosowaniu ekstraktu CQ, z 6 tygodni do 4 (Deka et al., 1994).

Aktywność estrogenowa

W badaniu na samicach szczurów z usuniętymi jajnikami po podaniu ekstraktu CQ odnotowano wzrost aktywności seksualnej. Ekstrakt wykazuje aktywność estrogenową, powodując wzrost masy macicy i wzrost poziomu estrogenu w osoczu (Aswar et al., 2010).

Działanie przeciwzapalne, venotoniczne i przeciwbólowe

W eksperymentach na myszach potwierdzono działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, przeciwbólowe i venotoniczne. Działanie to wykorzystuje się również w leczeniu hemoroidów (Panthong et al., 2007). CQ wpływa na metabolizm kwasu arachidonowego, zmniejszając w ten sposób reakcję zapalną w organizmie (Mishra et al., 2010).

W eksperymentach na myszach potwierdzono działanie przeciwbólowe w różnych testach (Mate et al., 2008). Działanie przeciwbólowe jest również korzystne w leczeniu złamań (Mishra et al., 2010).

Działanie przeciwutleniające

Wyciąg z CQ wykazuje również działanie przeciwutleniające i chroni przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. CQ hamuje peroksydację lipidów, zmniejsza produkcję wolnych rodników i zwiększa aktywność enzymów przeciwutleniających (dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy i peroksydazy glutationowej) (Mallika i Shyamala, 2005; Mishra et al., 2010).

Działanie gastroprotekcyjne

Na szczurach badano działanie przeciw wrzodom żołądka. Ekstrakt Cissus quadrangularis (CQE) podawano profilaktycznie przed podaniem aspiryny, która powoduje uszkodzenia błony śluzowej żołądka. CQE wykazuje działanie gastroprotekcyjne przeciwko uszkodzeniom błony śluzowej żołądka spowodowanym przez aspirynę i indometacynę. Dochodzi do zmniejszenia zawartości soku żołądkowego, zmniejszenia produkcji HCl i pepsyny oraz wzrostu pH i produkcji mucyny i glikoproteiny, które również przyspieszają gojenie błony śluzowej (Jainu i in., 2006; Mishra et al., 2010). Wyciąg z CQ działa również przeciwko bakterii Helicobacter pylori, wywołującej wrzody żołądka, oraz innym bakteriom (Austin et al., 2004; Mishra et al., 2010).

Działanie przeciwdziałające otyłości i zespołowi metabolicznemu

Działanie przeciwdziałające otyłości i zespołowi metabolicznemu (ekstrakt CQ vs. placebo) badano na 123 ochotnikach z nadwagą lub otyłością przez okres 8 tygodni. Po podaniu ekstraktu CQ nastąpiło znaczne zmniejszenie masy ciała, BMI i obwodu talii, a także obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, trójglicerydów i białka C-reaktywnego we krwi. Niższy był również poziom glikemii porannej (Oben et al., 2006).

W badaniu na szczurach podawanie CQE spowodowało zmniejszenie insulinooporności i aktywności enzymów wątrobowych (ALT, AST, ALP, GGT), które wskazują na uszkodzenie wątroby (Chidambaran i Carani Venkatraman, 2010). Wyciąg z CQ działa również profilaktycznie przeciwko uszkodzeniom wątroby spowodowanym izoniazydem (Viswanatha Swamy et al., 2010).

Literatura

Aswar UM, Bhaskaran S, Mohan V, Bodhankar SL. Estrogenic activity of friedelin rich fraction (IND-HE) separated from Cissus quadrangularis and its effect on female sexual function. Pharmacognosy Res. 2010; 2: 138–145.

Austin A. Jegadeesan M, Gowrishankar, R. Helicobactericidal Activity of Cissus quadrangularis L. Variant I. Nat Prod Sci. 2004; 10: 217-219.

Deka DK, Lahon LC, Saikia J, Mukit A. Wpływ Cissus quadrangularis na przyspieszenie procesu gojenia eksperymentalnie złamanej kości promieniowej i łokciowej u psów: badanie wstępne. Ind J Pharmacology 1994; 26: 44 - 45

Hieke K. Atlas roślin pokojowych. Wydawnictwo Jan Vašut Praga 2003. 194-196.

Jainu M, Mohan V, Devi S. Działanie gastroprotekcyjne wyciągu z Cissus quadrangularis u szczurów z eksperymentalnie wywołanym wrzodem. Indian J Med Res 123, czerwiec 2006, str. 799-806.

Chidambaran J, Carani Venkatraman A. Łodyga Cissus quadrangularis łagodzi insulinooporność, uszkodzenia oksydacyjne i stłuszczenie wątroby u szczurów karmionych dietą wysokotłuszczową z dodatkiem fruktozy. Food Chem Toxicol. 2010; 48: 2021–2029.

Ježek Z, Kunte L. Sukulenty. Rebo Productions CZ 2005. 287.

Mallika J, Shyamala CSD. Ocena potencjału Cissus quadrangularis w zakresie usuwania wolnych rodników in vitro i in vivo. Afri J Biomed Res. 2005, 8: 95-99.

Mate GS, Naikwade NS, Magdum CS, Chowki AA, Patil SB. Ocena działania przeciwbólowego Cissus quadrangularis na myszach albinosach. Int J Green Pharm. 2008; 2:118-21.

Mishra G, Srivastava S, Nagori BP. Działanie farmakologiczne i terapeutyczne Cissus

quadrangularis: przegląd. Int J PharmTech Res. 2010; 2: 1298-1310.

Muthusami S, Senthilkumar K, Vignesh C, Ilangovan R, Stanley J, Selvamurugan N, Srinivasan N. Wpływ Cissus quadrangularis na proliferację, różnicowanie i mineralizację macierzy komórek ludzkich osteoblastów typu SaOS-2. J. Cell. Biochem. 2011; 112: 1035–1045.

Oben J, Kuate D, Agbor G, Momo C, Talla X. Stosowanie preparatu Cissus quadrangularis w leczeniu utraty wagi i zespołu metabolicznego. Lipids Health Dis. 2006; 5: 24.

Panthong A, Supraditaporn W, Kanjanapothi D, Taesotikul T, Reutrakul V. Działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i żylne Cissus quadrangularis Linn. J Ethnopharmacol. 2007; 110: 264–270.

Potu BK, Rao MS, Nampurat GK, Chamallamud MR, Prasad K, Nayak SR, Dharmavarapu PK, Kedage V, Bhat KMR. Oparte na dowodach naukowych badanie działania przeciwosteoporotycznego

ekstraktu eterowego z Cissus quadrangularis Linn. w osteoporozie wywołanej wycięciem jajników. Ups J Med Sci. 2009; 114: 140 148.

Sen SP, Udupa KN, Prasad G, Badania nad aktywnymi składnikami. 10 Dalsze badania nad wpływem Cissus quadrangularis na przyspieszenie gojenia złamań, Indian J Med Res 1966; 52: 26.

Viswanatha Swamy AHM, Kulkarni RV, Thippeswamy AHM, Koti BC, Gore A. Ocena działania hepatoprotekcyjnego wyciągu z łodygi Cissus quadrangularis w stosunku do uszkodzenia wątroby wywołanego izoniazydem u szczurów. Indian J Pharmacol. 2010; 42: 397–400.

Williamson EM. Potter´s Herbal Cyclopaedia. Autorytatywne kompendium wiedzy na temat roślin o znanym zastosowaniu leczniczym. Saffron Walden, The C. W. Daniel Company Limited 2003. 67.